Mars

Mars

Habbl teleskopu tərəfindən çəkilmiş Marsın fotosu. 26 iyun 2001
Şərəfinə adlandırılıb	Mars, Ares
Orbital xarakteristikası[2]
Afelisi	1.6660 AV 249.2 milyon km
Perigelisi	1.3814 AV 206.7 milyon km
Periapsidi	206.655.215 km
Apoapsidi	249.232.432 km
Böyük yarımoxu	1.523679 AV 227,939,100 km
Orbitinin ekssentrisiteti	0.0935±0.0001
Siderik fırlanma dövrü	1.8808 Yulian ili 686.971 d 668.5991 sol
Sinodik fırlanma dövrü	779.96 gün 2.135 Yulian ili
Orbital sürəti	24.077 km/san
Orta anomaliyası	19.3564°
Əyilməsi	ekliptikadan 1.850°, Günəşin ekvatorundan 5.65°, Sabit müstəviyə 1.67° [1]
Qalxan milinin uzunluğu	49.562°
Perisentr arqumenti	286.537°
Nəyin peykidir	Günəş
Kəşf edilmiş peykləri	2
Özünə xas ekssentrisitet	0,0933941[3]
Fiziki xarakteristikaları
Orta radiusu	3389.5±0.2 km [q 1][4]
Ekvator radiusu	3396.2±0.1 km  [q 2][4] 0.533 Yer
Qütb radiusu	3,376.2±0.1 km [q 3][4] 0.531 Yer
Qütb sıxılması	0.00589±0.00015
Səthinin sahəsi	144,798,500 km2 0.284 Yer
Həcmi	1.6318×1011 km3 [5] 0.151 Yer
Kütləsi	6.4185×1023 kq [5] 0.107 Yer
Orta sıxlığı	3.9335±0.0004[5] q/sm³
Sərbəstdüşmə təcili	3.711 m/san² [5] 0.376 q
Fırlanma dövrü	1.025957 d 24 saat 37 dəqiqə 22 saniyə [5]
Ekvatorial fırlanma sürəti	868.22 km/saat (241.17 m/san)
Şimal qütbünün düz qalxması	21 saat 10 dəqiqə 44 saniyə 317.68143°
Şimal qütbünün meyllənməsi	52.88650°
Albedo	0.170 (həndəsi) [6] 0.25 (Bond)[7]
Temperatur	−63 °C[9], min. −143 °C[10], maks. 35 °C[11]
Səth temp. min orta maks Kelvin 130 K, 210 K[7], 308 K, Selsi −143 °C[12], −63 °C, 35 °C[13],
Görünən ulduz həcmi	+1.6-dan −3.00-ə[8]
Bucaq diametri	3.5–25.1″[7]
Atmosfer[7][17]
Atmosfer təzyiqi	0.636 (0.4–0.87) kPa
Atmosfer tərkibi	95.97% karbon dioksid 1.93% arqon 1.89% azot 0.146% oksigen 0.0557% karbon monooksid 210 ppm su buxarı 100 ppm azot oksidi 15 ppm molekulyar hidrogen[14] 2.5 ppm neon 850 ppb ağır su 300 ppb kripton 130 ppb Formaldehid 80 ppb ksenon 18 ppb hidrogen peroksid[15] 10 ppb metan[16]

Mars, şərqdə köhnəlmiş adı Mərrix^{[18][19][20][21]} — Günəş sisteminin Günəşə yaxınlığına görə dördüncü və kiçikliyinə görə Merkuridən sonra ikinci planeti. Adını Roma mifologiyasının müharibə tanrısından alan bu planetin səthində dəmir oksidinin geniş yayılması ona qırmızı görünüş verir və o, tez-tez "qırmızı planet" kimi təsvir edilir.^[22] Mars nazik atmosferi və həm ayın çarpışmadan sonra yaranan kraterləri, həm də Yerin vulkanları, dərələri, səhraları, qütb buz örtüklərini xatırladan səth xüsusiyyətləri olan terrestrial (əsasən silikat süxurları və metallardan ibarət) planetdir. Marsın fırlanma periodu və mövsümi dövrləri Yerinkinə oxşardır; oxunun mailliyi mövsümləri əmələ gətirir. Mars Günəş sistemində məlum ən hündür ikinci (planetdə birinci ən hündür) dağ — Olimp Dağının və ən böyük kanyonlardan biri Valles Marinerisin olduğu yerdir. Şimal Yarımkürəsindəki hamar Borealis hövzəsi planetin 40%-i əhatə edir və nəhəng bir çarpışmadan sonra yaranan xüsusiyyət ola bilər.^[23][24] Marsın iki peyki var: Fobos və Deymos. Kiçik və nizamsız formalaşmış peyklərdir. Bu peyklər Mars troyası 5261 Evrika kimi planet tərəfindən tutulmuş asteroidlər ola bilər.^[25][26]

1965-ci ildə Mariner 4 tərəfindən kəşf edilən Mars flaybayından əvvəl bir çoxları planetin səthində suyun olmasını iddia edirdilər. Bu işıqlı və qaranlıq yerlərdə, xüsusilə qütb en dairələrində müşahidə edilən periodik müxtəlifliklərə əsaslanırdı; uzun qara cizgilər bəziləri tərəfindən maye su üçün suvarma kanalları hesab edildi. Bu düz xətlər sonra optik illüziyalar kimi izah edildi, baxmayaraq ki insansız missiyalarda toplanan geoloji sübut göstərir ki, Marsın səthində onun həyatının erkən dövrlərində irimiqyaslı su örtüyü var idi.^[27] 2005-ci ildə radar məlumatı qütblərdə^[28] və orta en dairələrində^[29][30] böyük miqdarda su olduğunu aşkar etdi. Mars roveri Spirit 2007-ci ilin martında su molekullarının daxil olduğu kimyəvi birləşmələri götürdü. Phoenix enmə aparatı 31 iyul 2008-ci ildə Marsın üst torpağında buz suyu götürdü.^[31]

Marsın yeddi işləyən kosmik gəmisi var: beşi orbitdə: Mars Odyssey, Mars Express, Mars Reconnaissance Orbiter, MAVEN və Mars Orbiter Mission və ikisi səthində: Mars Kəşfiyyat Roveri Opportunity və Mars Elm Laboratoriyası Curiosity. Səthdə uzun müddət işləyə bilməyən kosmik gəmilərə MER-A Spirit və ya 2008-ci ildə missiyasını bitirən Phoenix enmə aparatı kimi başqa enmə aparatları və roverləri daxildir. Mars Reconnaissance Orbiter tərəfindən edilən müşahidələr Marsda ən isti aylarda axan suyu aşkar edib..^[32] 2013-cü ildə NASA-nın Curiosity roveri aşkar etdi ki, Mars torpağı kütləcə 1.5–3% su təşkil edir.^[33]

Mars çılpaq gözlə Yerdən görünür. Onun görünmə böyüklüyü −3.0-ə çatır^[8] və yalnız Yupiter, Venera, Ay və Günəş bu qiyməti keçir. Optik yerüstü teleskoplar Yerin atmosferinə görə Yerin və Marsın ən yaxın olduğu zaman 300 kilometr uzaqlıqdakı cəhətləri göstərə bilir.^[34]

1. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; meanplane adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
2. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; horizons adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
3. ↑ Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (ing.). 2015. 3 p.
4. ↑ ^{1 2 3} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Seidelmann2007 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
5. ↑ ^{1 2 3 4 5} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; lodders1998 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
6. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; MallamaMars adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
7. ↑ ^{1 2 3 4} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; nssdc adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
8. ↑ ^{1 2} Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; MallamaSky adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
9. ↑ https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html.
10. ↑ http://www.astronomycafe.net/FAQs/q2681x.html.
11. ↑ https://web.archive.org/web/20131102112312/http://marsrover.nasa.gov/spotlight/20070612.html.
12. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; cold adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
13. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; hot adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
14. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; science294_5548 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
15. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; icarus168_1 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
16. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; methane-me adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
17. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; barlow08 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
18. ↑ Azleks. "mərrix". 2022-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-01.
19. ↑ Sultan-Məcid Qənizadə. Azərbaycanca-rusca lüğət (Татарско-русский словарь). 1904. səh. 127. Arxivləşdirilib 2019-04-12 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2019-04-12. İstifadə tarixi: 2020-05-01.
20. ↑ Abbasqulu xan Sərtib. Rusca-farsca-azərbaycanca lüğət (Русско-персидско-русский словарь). 1908. 51. Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2022-03-31. İstifadə tarixi: 2020-05-01.
21. ↑ Sultan-Məcid Qənizadə. Rusca-azərbaycanca lüğət (Русско-татарский словарь). 1909. səh. 174. Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2022-03-21. İstifadə tarixi: 2020-05-01.
22. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; nasa_hematite adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
23. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; northcratersn adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
24. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; northcraterguard adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
25. ↑ John P. Millis. "Mars Moon Mystery". 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-30.
26. ↑ Adler, M.; Owen, W. and Riedel, J. "Use of MRO Optical Navigation Camera to Prepare for Mars Sample Return" (PDF). Concepts and Approaches for Mars Exploration, held June 12–14, 2012 in Houston, Texas. LPI Contribution No. 1679, id.4337. 1679. 2012: 4337. Bibcode:2012LPICo1679.4337A. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-30.
27. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; marswater adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
28. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; specials1 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
29. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; jsg.utexas.edu adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
30. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; esa050221 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
31. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; spacecraft1 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
32. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; NASA – NASA Spacecraft Data Suggest Water Flowing on Mars adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
33. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Guardian adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
34. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; usra adlı istinad üçün mətn göstərilməyib

Sitat səhvi: " q " adlı qrup üçün <ref> teqləri mövcuddur, lakin müvafiq <references group="q"/> teq tapılmadı